Voor bestuurders – expresinformatie

Inleiding

Bij de plaatsing van windturbines wordt continu de afweging gemaakt tussen de hinder voor omwonenden en het halen van de klimaatdoelen. In het ideale geval gebeurt dit op basis van goed onderzochte feiten, waarbij de keuze altijd ook ten koste van één van deze aspecten is.

Dit was de reden om Windwiki te starten: als artsen vonden wij dat de gezondheidsgevolgen onvoldoende werden meegewogen. En zelfs werden ontkend, terwijl ze voor een medicus voldoende ‘hard’ waren, of anders tot toepassing van het voorzorgsbeginsel hadden moeten leiden.

Doordat a. de klimaatdoelen te zwaar hebben gewogen in een periode waarin de gevolgen voor hinder en slaapstoornissen nog konden worden ontkend, b. er een zeer sterke lobby opereert en c. de rol van het RIVM in dit dossier onzuiver is, verkeert Nederland in een situatie waarin té dicht bij inwoners té hoge turbines geplaatst worden. zie

De verspreiding van geluid rond windturbines

De combinatie van a. een rekenmethode die niet is bedoeld voor turbines, maar slechts gevalideerd tot 30 meter hoogte en 1000 meter afstand bij zwakke wind, en b. de Lden die geen rekening houdt met amplitudemodulatie, tonale geluiden en laagfrequent geluid, zorgt voor een grove onderschatting van de geluidsniveaus bij woningen.

Omdat beelden meer zeggen dan woorden hebben wij dit in grafieken inzichtelijk gemaakt. zie

Voorgeschiedenis Nederlandse norm (Lden als grote uitzondering in Europa):
2008 – TNO publiceert een dosis-effectrelatie (B/R-curve) met 10% ernstige hinder bij 47 dB; gebaseerd op lage turbines van gemiddeld 70 meter in Nederland en Zweden 1 Volgens de WHO onvoldoende onderbouwd.2
2009 – RIVM adviseert 40 dB als streven, en anders uitkopen van omwonenden of niet bouwen. Blijft slechts 7% van het landoppervlak over voor de bouw van windturbines. (We zijn nu eenmaal dichtbevolkt.)3
2009 – ‘Commissie HUF’ (VROM) oordeelt: Lden is fraudegevoelig, niet te controleren en beschermt omwonenden onvoldoende. Advies: niet introduceren.4
2010 – Ambtelijke commissie rekent ‘met Siemens en andere stakeholders’ met behulp van een excel naar de maximale geluidslast. Dit wordt 47 Lden.
2011 – nieuwe normering: klimaatdoelen en verdiensten voor de windindustrie winnen het van de belangen van omwonenden.
Heden – De opstellers van de dosis-effectrelatie (BR-curve) van 2008 zijn nog steeds hoofdrolspelers bij beleid (Ministerie) en onderzoek (RIVM) wat de schijn van belangenverstrengeling opwekt, met name vanwege gezamenlijke artikelen met de industrie. zie en de inhoudelijke weerlegging daarvan zie, in Ned.
 

Huidige situatie
Framing hinder en klachten
Framing is het bewust gebruiken van woorden die positieve of negatieve associaties oproepen om iemands standpunt te beïnvloeden. Dit overkomt ook (toekomstige) bewoners bij windparken.
– mensen zijn Nimby’s. (impliceert egoïsme – wil je niet zijn)
– wanneer je er niet aan verdient heb je meer last (impliceert jaloezie – wil je niet zijn) Overigens tekenen grondeigenaren zwijgcontracten; wanneer je er aan verdient kún je niet over hinder klagen omdat daarmee de inkomsten stoppen.
– wanneer je hebt meegepraat ervaar je minder hinder: optuigen quasi-inspraakronden, het ‘luister-vinkje’. En blijkbaar hoef je dan niets meer met de hinder die een ander wel ervaart.
– ‘Het is maar hinder’ of ‘alles is binnen de norm’ (je bent een zeur – wil je niet zijn).5
– Aanhangers en exploitanten van windenergie op land kunnen met deze frames de klachten van omwonenden negeren, maar ook de wetenschappelijke kennis over de gezondheidsgevolgen van windturbines nabij bebouwing. (WHO)

Dit staat een goede afweging van de belangen in de weg. De nuance ontbreekt en daarmee het openstaan voor alternatieve schone energiebronnen die de energietransitie ook ten goede komen. 


Feitelijke tekortkomingen Lden: (voor uitgebreidere toelichting lees)6

– Het akoestisch meet- en rekenmodel van de overheid (ISO-9613-2) is niet toepasbaar bij de hoogte van de huidige windturbines. De ISO 9613-2 is namelijk maar genormeerd tot 30 meter hoogte, en tot 1000 meter afstand, en alleen bij lage windsnelheden.
– Een betekenisvolle berekening van de jaargemiddelde geluidbelasting Lden is daardoor niet mogelijk.7

– Lden houdt geen rekening met:

  • (vooral nachtelijke) extremen ten gevolge van variaties in windsnelheden.
  • aanzienlijke seizoenswisselingen.
  • amplitude modulatie (geluidwisselingen, stampend geluid, ‘whoosj’, het belangrijkste onderdeel van  geluidshinder). Deze is binnenshuis waarneembaar tot op 2,4 kilometer gedurende 20% van de tijd – ook tijdens lagere vermogens van 40-85%.8
  • laagfrequente overgevoeligheid van het gehoor, ofwel mensen verschillen in gehoorscherpte. LFG vlak boven de gehoorgrens is snel heel storend. Duitse én Nederlandse metingen wijzen op veel LFG op grote afstand. Een maximale norm voor laagfrequent geluid is dan ook noodzakelijk (de Denen hanteren maximaal 20 dB binnen de woning).
  • De bepalingen van de geluidcontouren volgens ISO-9613-2 geven een onacceptabele onderschatting van de, ook nachtelijke, hinder. In Nederlands onderzoek is bijvoorbeeld 53 dB gemeten op een locatie waar 23 dB LFG berekend was. zie. Gevolg: gemeenteraadsleden kijken naar contouren rond turbines in de MER rapportages zonder relatie met de realiteit.
  • Hogere windturbines hebben een hogere geluidsproductie en geven ernstiger hinder over grotere afstanden. Hoogte-effecten zitten niet in rekenmethode (en wat je er niet in stopt kan er ook niet uitkomen)


RIVM verklaart na een integriteitsklacht:9
De ‘Factsheet’ is: ‘slechts de weergave van het Nederlands beleid’. En geeft de stand der wetenschap weer tot en met 2020.10

Onderzoeken die dwingen de hindercurve naar boven bij te stellen worden wel in de literatuurlijst van het instituut opgenomen, maar niet omgezet in een bijstelling van de hindercurve.16
Dit is onverenigbaar met haar (zelf omschreven) taak: ‘om GGD’en, gemeenten en raadsleden te informeren over de gezondheidseffecten van windturbines.’ 

Dit geldt uiteraard ook voor de landelijke politiek.
Belangrijke buitenlandse akoestische inzichten m.b.t. windturbine geluidproductie en geluidoverdracht blijven buiten beschouwing.
Bijvoorbeeld de hindertoename en ook het hogere aandeel LFG bij hogere turbines dat grotere afstand tot bewoning noodzakelijk maakt.11


Gevolgen
Het standpunt van het RIVM is in hoge mate leidend bij gerechtelijke uitspraken van de Raad van State.
De hindercurve wordt gebruikt door gemeenteraden voor ‘lokaal beleid’. Gecombineerd met contouren zonder realiteitswaarde in het PlanMER, worden omwonenden te weinig beschermd tegen geluidshinder.
Met het huidige ‘maatwerk’ van gemeenten en provincies worden bewoners de dupe van niet ter zake kundige adviezen van technische adviesbureaus.  
En zelfs dan worden nog ‘molenaarswoningen’ aangewezen, wanneer de normen worden overschreden.
 
Gezondheidseffecten – voor uitgebreidere toelichting lees12
Ernstige hinder betekent een hogere kans op nadelige gezondheidseffecten: hoge bloeddruk, hart- en vaatziekten (hartritmestoornissen), depressie, angst, concentratieproblemen, immuunproblemen, overgewicht. (WHO 2018)13
Verstoorde slaap geeft verhoogde kans op dezelfde gezondheidsschade. Daarnaast gaat tijdens de diepe slaap de ‘schoonmaakploeg’ aan het werk van o.a. de schadelijke eiwitten in de hersenen die gelinkt zijn aan de ziekte van Alzheimer.14
Slaaponderzoek: In een meta-analyse uit 2023 wordt een correlatie gevonden tussen de afstand en het optreden van slaapstoornissen. Slaapstoornissen bij 79% van de omwonenden < 500 m, 65% tussen 500 en 1000 m, 41% tussen 1000-1500 m, 29% bij 1500-2000 m.15
2022- gedegen onderzoek van de Duitse overheid: boven 35 dB scherpe stijging van ernstige hinder.16
 
Appels met appels vergelijken
Het onderzoek van de Duitse overheid bij de moderne windturbines wijst op hinder bij aanzienlijk lagere geluidniveaus dan in het oude Nederlandse onderzoek uit 2008 1 en kan in Nederland direct worden gebruikt. Hiervoor is geen nieuw onderzoek noodzakelijk!
Pas de afstanden aan vanwege de hoge percentages slaapstoornissen (meta-onderzoek) tot 2000 meter.
Bij de Nederlandse norm van 47 dB(A) blijkt het percentage ernstig gehinderden 48%.

Omdat het Duitse onderzoek de geluidsbelasting in dB(A) weergeeft, en de Nederlandse curve een geluidsbelasting in dB(Lden) hebben wij de Duitse waardes laten omrekenen naar Lden.

Appels moeten met appels worden vergeleken. Dit is gedaan met hulp van dhr. Leonard Baart de la Faille, Master in de Natuurkunde aan de Technische Universiteit Delft, afdeling Akoestiek en Psychofysica van het Gehoor. Voorheen werkzaam in de Klinische Audiologie.

De verschillen tussen de hinderpercentages spreken voor zich.

Afwachten van verder onderzoek voordat een nieuwe norm wordt vastgesteld is niet nodig. Met dit Duitse onderzoek is voldoende wetenschappelijke basis aanwezig voor een afstandsnorm waarmee hinder wordt beperkt tot 10% van de omwonenden. Tenzij de politiek besluit om een hoger percentage te accepteren. Dat kan de keuze worden, maar wees daar dan eerlijk over.

Er wordt krachtig laagfrequent geluid gemeten: een beschermende LFG-normering is noodzakelijk.
De WHO-norm van 10 % ernstig gehinderden wordt al bereikt bij 35 dB(A), daarboven treedt een scherpe stijging van bewoners met ernstige hinder op. Lden = 35 dB(A) komt overeen met ca. 10 x tiphoogte.17

Vul de energietransitie in met deze uitgangspunten voor wind-op-land op basis van goed wetenschappelijk onderzoek en ontwikkel daarnaast de alternatieve schone energiebronnen.

achtergrondinformatie – Wanneer turbines te dichtbij staan.

  1. Janssen S.A., Vos H., en Eisses A.R., (2008). Hinder door geluid van windturbines. Dosis-effectrelaties op basis van Nederlandse en Zweedse gegevens. 2008, TNO Bouw en Ondergrond: Delft ↩︎
  2. Guski, R., Schreckenberg, D. and Schuemer R. (2017). ‘WHO Environmental Noise Guidelines for the European
    Region: A Systematic Review on Environmental Noise and Annoyance (Supplementary Materials)’. Int. J. Environ. Res. Public Health 2017, 14(12), 1539; https://doi.org/10.3390/ijerph14121539 – 08 Dec 2017  ↩︎
  3. https://www.rivm.nl/bibliotheek/rapporten/680300007.pdf ↩︎
  4. https://www.rijksoverheid.nl/binaries/rijksoverheid/documenten/woo-besluiten/2022/09/15/woo-besluit-over-huf-beoordeling-windturbines-2009/Bijlage+bij+Woo-besluit+over+HUF-beoordeling+windturbines+2009.pdf ↩︎
  5. https://spits-online.nu/storage/external/nmu/files/241031_Presentatie_windenergie.pdf
    https://spits-online.nu/storage/external/nmu/files/241118_Bijeenkomst_windenergie.pdf     ↩︎
  6. https://www.researchgate.net/publication/382736579_Audiologisch_advies_geluidsonderzoek_en_normering_Windpark_IJsselwind_In_het_kader_van_de_beroepsprocedure_bij_de_Raad_van_State ↩︎
  7. https://www.researchgate.net/publication/383696379_Jaargemiddelde_geluidbelasting_windturbines_Lden_bij_normering_en_dosis-effectrelatie ↩︎
  8. Hansen, K. L., Nguyen, P., Zajamšek, B., Catcheside, P., Hansen, C. Prevalence of wind farm amplitude modulation at long-range residential locations, Journal of Sound and Vibration Volume 455, 1 September 2019, Pages 136-149 ↩︎
  9. https://lowi.nl/advies-2024-10/ ↩︎
  10. https://www.rivm.nl/documenten/windturbines-en-gezondheid ↩︎
  11. Rebuttal to: Sound Power of Onshore Wind Turbines and Its Spectral Distribution, H. Verhoeven.
     https://www.preprints.org/manuscript/202501.0898/v1 ↩︎
  12. https://www.windwiki.nl/wp-content/uploads/2025/02/Wanneer-windturbines-te-dichtbij-staan.pdf ↩︎
  13. WHO Environmental Noise Guidelines for the European Region: A Systematic Review on Environmental Noise and Annoyance (Supplementary Materials)’. Int. J. Environ. Res. Public Health 2017, 14(12), 1539; https://doi.org/10.3390/ijerph14121539 ↩︎
  14. https://www.radboudumc.nl/nieuws/2017/alzheimereiwitten-hopen-op-door-verstoorde-diepe-slaap ↩︎
  15. https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1438463923001645 ↩︎
  16. https://www.umweltbundesamt.de/en/publikationen/noise-effects-of-the-use-of-land-based-wind-energy ↩︎
  17. Onderzoek afstandsnormen windturbines 2022, Ministerie van economische Zaken en Klimaat, blz 15 ↩︎